του Νίκου Χωριατέλλη ,Δικηγόρου

Στη βαριά σκιά του κυοφορούμενου νέου συμφώνου  και σε ατυχές κλίμα διχασμού εκτυλίχθηκε η πρόσφατη διήμερη Συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου, με θέμα τη δημιουργία νέας δομής εντός των ορίων του Δήμου Μυτιλήνης. Ευρεία αντίθεσή στο νέο «Ευρωπαϊκό Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου» έχει εκφραστεί σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, ενώ στη δημοσιότητα ήρθαν τοποθετήσεις που κάνουν λόγο για «γκρίζες ζώνες», εκτιμώντας ότι βάσει των προβλέψεων του συμφώνου «τα νησιά δεν θα θεωρούνται ελληνικό, έδαφος» και ότι «κατά πλάσμα δικαίου» ο χώρος αυτός δεν θα είναι ευρωπαϊκό έδαφος». Οπωσδήποτε, η επισκόπηση του εν λόγω Συμφώνου δεν είναι απλή υπόθεση, αφού αποτελείται από ένα πλέγμα σχεδίων κανονισμών προβλέψεων, που εκτυλίσσονται σε εκατοντάδες σελίδες κειμένων προδιατυπωμένων στη αγγλική, με θέμα την κοινή πολιτική αντιμετώπισης και διαχείρισης των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, για την καίρια διαπραγμάτευση επ΄αυτών ασφαλώς φέρει η Κυβέρνηση, με γνώμονα τη διασφάλιση του Εθνικού Συμφέροντος.

Οπωσδήποτε απαιτείται ψυχραιμία, ενώ διαπιστώνεται κενό ανάληψης πρωτοβουλιών πρώτιστα του νομικού μας πολιτισμού, για την έγκυρη ενημέρωση της κοινής γνώμης και ιδίως των νησιωτών για κρίσιμες παραμέτρους που επιφέρουν σοβαρές έννομες συνέπειες και θα διαμορφώσουν καθοριστικά την Εθνική πολιτική και επηρεάζουν την ίδια ζωή τους επί μακρόν.

• Κατά «πλάσμα δικαίου»:

Ενδεικτικό της ανασφάλειας δικαίου και της συγχύσεως που επικρατεί, είναι ότι προσφάτως με ρώτησε ένας συμπολίτης μου, που συνάντησα τυχαία στο δρόμο: «μα τι είναι επιτέλους αυτό το περίφημο πλάσμα δικαίου;». Κατ΄αρχήν, πλάσμα δικαίου αγαπητέ συμπολίτη εισάγουν οι κανόνες οι οποίοι αποδέχονται ότι συντρέχει κάτι που στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει (π.χ. ότι ορισμένοι χώροι στα νησιά δεν βρίσκονται εντός ελληνικής επικράτειας, ή εκτός χώρου Ε.Ε.).

Στο πλαίσιο της θεωρητικής αντιμετώπισης και με γνώμονα την αρχή της «εξωεδαφικότητας» (THEORY OF EXTRATERITORIALITY) και κατά πλάσμα δικαίου είχε υποστηριχθεί για παράδειγμα ότι ορισμένοι χώροι που καταλαμβάνει μια πρεσβεία, ή  βρίσκονται στη ζώνη διερχομένων αερολιμένος ή λιμένος, ΔΕΝ αποτελούν έδαφος του κράτους υποδοχής. Η θεωρία αυτή που βρήκε απήχηση στη νομολογία του 19^ου αιώνα, υιοθετήθηκε μάλιστα και από τα ελληνικά δικαστήρια σε παλαιότερους καιρούς, ήταν όμως έκφραση του γενικότερου κλίματος αποικιοκρατίας και έχει εγκαταλειφθεί ήδη από τις αρχές του αιώνα, διότι οδηγούσε σε απαράδεκτες νομικές συνέπειες.

Υπό την κρατούσα πλέον θεωρία των λειτουργικών αναγκών (FUNCTΙONAL THEORY) το κατά περίπτωση ειδικό καθεστώς παρέχεται με τη συγκατάθεση του κράτους στην επικράτεια του οποίου ανήκει το έδαφος, για την εξυπηρέτηση ορισμένου σκοπού και την αποτελεσματική επιτέλεση ορισμένης αποστολής, ώστε ως πεδίο δράσεως οριοθετείται μέσα σε συγκεκριμένους κανόνες που διέπουν τις διεθνείς σχέσεις και αναγνωρίζει εξαιρέσεις από τη συνήθη αρμοδιότητα του κράτους υποδοχής.

Σε καμία όμως περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί, ότι ο χώρος που καταλαμβάνουν οι προβλεπόμενες δομές, δεν αποτελεί έδαφος της ελληνικής επικράτειας, ή δεν διέπεται από την εθνική ή ευρωπαϊκή νομοθεσία.

• Ο Περιορισμός των αιτούντων άσυλο σε συνοριακές-«διεθνείς» ζώνες ή «ζώνες διέλευσης»:

Η κατ΄αρχήν υποχρέωση παραλαβής και εξέτασης αιτημάτων διεθνούς προστασίας προβλέπεται από την κείμενη νομοθεσία με την οποία ορίζεται η διαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπού ως πρόσφυγα, που προβλέπει την υποβολή αιτημάτων ασύλου στην καθ’ύλην αρμόδια στα σημεία εισόδου στην Ελληνική Επικράτεια ή εντός αυτής. Κατά τα λοιπά η περίφημη «αρχή της μη επαναπροώθησης» του άρθρου 33 § 1, όπως και το σύνολο της Σύμβασης της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων, εισάγει γεωγραφικό περιορισμό, ως προς τη χώρα εξέτασης του αιτήματος ασύλου, από την οποία απαγορεύεται να απομακρυνθεί ο πρόσφυγας και εφαρμόζεται στο σύνολο της επικράτειας των συμβαλλομένων στη Σύμβαση του 1951 ή/και το Πρωτόκολλο του 1967 κρατών. Το ζήτημα του καθορισμού του ratione loci πεδίου εφαρμογής της αρχής της μη επαναπροώθησης του άρθρου 33 § 1 επεκτείνεται και στις περιπτώσεις που το κράτος δρα σε περιοχές που εντάσσονται, μεν, στην εθνική του επικράτεια, αλλά χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερο νομικό καθεστώς βάσει του εσωτερικού του δικαίου.

Πρόκειται για τον χαρακτηρισμό τμημάτων του εθνικού εδάφους χωρών υποδοχής μεταναστευτικών ροών και εν μέσω αυτών προσφύγων, ως «διεθνείς ζώνες», «ζώνες διέλευσης» ή ως «αποκομμένα εδάφη», στα οποία αποδίδεται ένα στοιχείο εξωεδαφικότητας, προκειμένου να υπάγονται σε ειδικό νομικό και μεταναστευτικό καθεστώς.

Μέσω του καθορισμού αυτών των διεθνών ζωνών, στις οποίες προσδίδονται κατά τρόπο πλασματικό, στοιχεία εξωεδαφικότητας, η Ε.Ε. εννοεί μεταξύ άλλων να εξασφαλίσει ότι η ενδεχόμενη επιστροφή των εν δυνάμει προσφύγων δεν θα παραβιάσει την αρχή της μη επαναπροώθησης του άρθρου 33 § 1, αφού δεν προηγείται είσοδος στο εθνικό έδαφος κράτους μέλους του.

Εντούτοις, από τη στιγμή, όμως, που η χώρα μας απολαμβάνει του δικαιώματος να ασκεί τον de facto έλεγχό του επί αυτών των φυσικών προσώπων, αναλαμβάνει ταυτόχρονα τις σύμφυτες του δικαιώματος αυτού διεθνείς υποχρεώσεις που με κυρίαρχο τρόπο αποφάσισε να αναλάβει, και εν προκειμένω την υποχρέωση σεβασμού της Σύμβασης της Γενεύης .

Εντέλει, κατόπιν διαλογής και αναλογικής μεταφοράς όσων κριθεί ότι πληρούν τις προϋποθέσεις και έχουν προοπτική στις χώρες μέλη της Ε.Ε., η κατ΄αρχήν υποχρέωση εφαρμογής της επιστροφής όσων αετακλήτως κρίθηκε ότι δεν δικαιούνται άσυλο παραμένει υποχρέωση και πρόβλημα της χώρας μας.

• Σε τι ακριβώς αποσκοπεί το Νέο Σύμφωνο;

Εύστοχο θα ήταν να διερωτηθούμε κατ΄αρχήν, σε ποιά ακριβώς σκοπιμότητα αποσκοπεί το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, που υποβάλλεται με Πρόταση Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατ΄αρχήν φέρεται να θεσπίζει ομοιόμορφο πλαίσιο διαχείρισης ασύλου και μετανάστευσης σε επίπεδο ΕΕ, στη βάση αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών μελών και να «αφορά στα εξωτερικά σύνορα, τα συστήματα ασύλου και επιστροφής και τον χώρο ελεύθερης κυκλοφορίας Σένγκεν». Τα διαθέσιμα στοιχεία που λήφθηκαν υπόψη, φέρονται να καταδεικνύουν ότι η άφιξη υπηκόων τρίτων χωρών με σαφείς ανάγκες διεθνούς προστασίας, κατά την περίοδο 2015-2016, έχει εν μέρει αντικατασταθεί από μεικτές αφίξεις προσώπων, που απαρτίζονται από αυξημένα ποσοστά μετανάστευση και αντιστοίχως μειωμένα ποσοστά προσφύγων.

Καθώς προκύπτει από την Αιτιολογική Έκθεση,  το νέο Σύμφωνο φέρεται να αποσκοπεί, εν πρώτοις, στον «έλεγχο διαλογής παράτυπων μεταναστών» που συλλαμβάνονται εντός της επικράτειας και οι οποίοι απέφυγαν τους συνοριακούς ελέγχους κατά την είσοδό τους στον χώρο Σένγκεν. Σαφής στόχος του είναι η προστασία του χώρου Σένγκεν και να διασφαλίσει την αποτελεσματική διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης.

Με αυτό εφευρίσκεται κυρίως ένα «εργαλείο» που εντοπίζεται κατά τη διαδικασία των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα,  για την εφαρμογή σε πρώιμο στάδιο «ΕΛΕΓΧΟΥ ΔΙΑΛΟΓΗΣ» σε όλους τους υπηκόους τρίτων χωρών που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα ή μετά την αποβίβαση, ύστερα από επιχείρηση έρευνας και διάσωσης, χωρίς να πληρούν τις προϋποθέσεις εισόδου.

Έτσι,  το «εργαλείο» αποβλέπει στη διασφάλιση: α) Ταχείας ταυτοποίησης των προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας και  β) Άρνησης Εισόδου -αποτελεσματικών επιστροφών (για όσους δεν χρήζουν προστασίας), ώστε να μπορούν οι αρχές να τους παραπέμπουν στις κατάλληλες διαδικασίες ασύλου ή επιστροφής.

Ιδιαίτερα για τα πρόσωπα που ζητούν διεθνή προστασία στο συνοριακό σημείο διέλευσης, η συλλογή των απαραίτητων και ολοκληρωμένων πληροφοριών σχετικά με τους εν λόγω υπηκόους τρίτων χωρών, αναφέρεται απλώς ότι αναμένεται να συμβάλει στην επιτάχυνση της διαδικασίας ασύλου έως το τέλος του ελέγχου διαλογής.

Εντούτοις, ως προς τα ακανθώδη ζητήματα της επιτάχυνσης της διαδικασίας ασύλου και των ρυθμών επιστροφών, το πολυσέλιδο κείμενο μοιάζει να προσφέρει περισσότερο ευχολόγια και γενικόλογους αφορισμούς και πάντως δεν εισφέρει σαφείς πρακτικές λύσεις.

Σε κάθε περίπτωση, διευκρινίζεται ότι οι αποφάσεις που θα λαμβάνονται για τα ζητήματα αυτά, κατά κανόνα εντός ολιγοήμερης μέγιστης διάρκειας, μπορούν να υποβληθούν σε αορίστου διάρκειας επανεξέταση ενώπιον των αρμοδίων δικαστικών αρχών.

• Δομές Διαλογής στα Εξωτερικά Σύνορα:

Επισημαίνεται ιδίως ότι στην για τη θέσπιση ελέγχου διαλογής υπηκόων τρίτων χωρών στα εξωτερικά σύνορα, εντοπίζεται ειδική πρόβλεψη σύμφωνα με την οποία:

«(12) Ο έλεγχος ΔΙΑΛΟΓΗΣ θα πρέπει να διενεργείται στα εξωτερικά σύνορα ή κοντά στα εξωτερικά σύνορα, πριν επιτραπεί στα ενδιαφερόμενα πρόσωπα να εισέλθουν στο έδαφος. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εφαρμόζουν μέτρα σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο για να εμποδίζουν την είσοδο των ενδιαφερόμενων προσώπων στην επικράτεια κατά τη διάρκεια του ελέγχου διαλογής.

(20) Τα κράτη μέλη θα πρέπει να καθορίσουν κατάλληλες τοποθεσίες για τον έλεγχο διαλογής στα εξωτερικά σύνορα ή κοντά σε αυτά, λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφία και τις υφιστάμενες υποδομές, διασφαλίζοντας ότι οι συλληφθέντες υπήκοοι τρίτων χωρών, καθώς και όσοι παρουσιάζονται σε συνοριακό σημείο διέλευσης, μπορούν γρήγορα να υποβληθούν σε έλεγχο διαλογής. Τα καθήκοντα που σχετίζονται με τον έλεγχο διαλογής μπορούν να εκτελούνται σε κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης (ΚΥΤ), όπως αναφέρεται στο άρθρο 2 σημείο 23 του κανονισμού (ΕΕ) 2019/1896 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου

• Τα νησιά ως τόπος de facto περιορισμού ελευθερίας:

Υπό την έννοια αυτή το νέο σύμφωνο παρέχει νομική βάση για τον εγκλεισμό τους στα νησιά ως ζώνη διέλευσης, αφού η πρόταση προβλέπει ρητά ότι κατά τη διάρκεια του ελέγχου διαλογής στα εξωτερικά σύνορα, οι οικείοι υπήκοοι τρίτων χωρών δεν θα πρέπει να επιτρέπεται να εισέρχονται στο έδαφος κράτους μέλους και προς τούτο τα κράτη μέλη ΠΡΕΠΕΙ να εφαρμόζουν μέτρα σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο «για να εμποδίζουν την είσοδο των ενδιαφερόμενων προσώπων στην επικράτεια κατά τη διάρκεια του ελέγχου διαλογής».

• Κλειστές ή Ανοιχτές Δομές;

Παρά τα ανωτέρω, ρητά διασαφηνίζεται ότι μόνον σε ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ, όπου απαιτείται ειδικά, στα εφαρμοζόμενα μέτρα μπορεί να περιλαμβάνεται η κράτηση, με την επιφύλαξη της εθνικής νομοθεσίας που ρυθμίζει το εν λόγω θέμα. Κατά τα ανωτέρω, τυχόν γενική επιβολή περιορισμών της ελευθερίας στον πληθυσμό των προσφύγων και μεταναστών που θα παραμένουν στα νησιά και σε συνάρτηση με το παράγωγο δίκαιο του Συμβουλίου της Ευρώπης και της EE, ελέγχονται υπό το πρίσμα της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους (κατ΄Αρθρα 2,3, 5 της ΕΣΔΑ).

Πέραν, ωστόσο, του κειμένου της συμφωνίας Ε.Ε. – Τουρκίας της 18.3.2016 στις 19 Μαρτίου 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φέρεται εξέδωσε ενημερωτικό δελτίο, στο οποίο φέρεται να παρέχει δευκρινίσει για την εφαρμογή της, αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι:

• Οι μεν παράτυποι μετανάστες μπορούν να διαμένουν σε κλειστά κέντρα υποδοχής στα ελληνικά νησιά, υπόκεινται στη νομοθεσία της Ε.Ε.για την επιστροφή.
• Οι δε αιτούντες άσυλο θα φιλοξενηθούν σε ανοιχτά κέντρα υποδοχής στα ελληνικά νησιά.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το Δικαστήριο της ΕΕ είχε κρίνει τον περασμένο Μάρτιο, ότι  οι αιτούντες άσυλο μπορούν να παραμένουν σε ενδιάμεσους, τράνζιτ καταυλισμούς μόνο μέχρι τέσσερις εβδομάδες. Πέρα από αυτό το χρονικό πλαίσιο, η παραμονή σε κλειστά κέντρα θεωρείται κράτηση. Αβέβαιο παραμένει πώς θα εφαρμοστεί η απόφαση αυτή μελλοντικά στη Λέσβο και αλλού.

Συνεπώς, με το αιτιολογικό στο παρελθόν καταγράφηκαν σοβαρά προβλήματα με «παράτυπους μετανάστες» που μέσω της επικράτειας, προέκυψε ότι «απέφευγαν τους συνοριακούς ελέγχους» και μέσω της λεγόμενης βαλκανικής οδού, εισέρχονταν στο χώρο Σένγκεν, σε ο,τι αφορά στη χώρα μας, ως στόχευση του νέου συμφώνου συνάγεται ο αποτελεσματικός έλεγχος εισόδου τους, με τη κάμψη νομικών και πρακτικών προσκομμάτων, που επιχειρείται με τον κατ΄αρχήν περιορισμό τους στα νησιά της ελληνικής μεθορίου προ πάσης εισόδου τους στην επικράτεια, το χώρο Σένγκεν και ΕΕ.

• Διαδικασία ασύλου στα ελληνικά νησιά:

Σύμφωνα με τον κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ, που παραμένει σε ισχύ, για τους ανθρώπους που φτάνουν στη Λέσβο και τα υπόλοιπα νησιά αρμόδια είναι μόνο η Ελλάδα. Τα σοβαρά προβλήματα στα προσφυγικά κέντρα των νησιών είναι γνωστά εδώ και χρόνια και εγείρουν καίριους προβληματισμούς, ενώ πολύς λόγος έχει γίνει για την πρόβλεψη της συμφωνίας του Μαρτίου 2016 μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Τουρκίας που αφορά την παραμονή, ουσιαστικά τον εγκλωβισμό, των προσφύγων που εισέρχονται από τα τουρκικά παράλια.

• Διαχρονικά Ατελέσφορες προσπάθειες επίσπευσης διαδικασίας ασύλου:

Σύμφωνα με ανακοινώσεις της ΕΕ και της Ελλάδας, τον Απρίλιο του 2016 οι διαδικασίες ασύλου στη Μόρια θα διαρκούσαν μόνο «λίγες εβδομάδες», συμπεριλαμβανομένης της έφεσης, ενώ στη συνέχεια πρόσφυγες θα επέστρεφαν στην Τουρκία βάσει της προσφυγικής συμφωνίας με την ΕΕ και όσοι δεν δικαιούνταν άσυλο θα επαναπατρίζονταν στις χώρες καταγωγής τους.

Κατά τα άλλα, ως τώρα οι διαδικασίες ασύλου στην Ελλάδα διαρκούν μήνες ενίοτε χρόνια, ενώ οι ανωτέρω προβλέψεις δεν λειτούργησαν κανονικά με αποτέλεσμα  40.000 αιτούντες άσυλο να συνωστίζονται στα ελληνικά νησιά, ενώ σύμφωνα με στοιχεία της Κομισιόν, από τους πρόσφυγες της Συρίας που έφτασαν στα ελληνικά νησιά μετά την συμφωνία, μόνο 2.000 άτομα επέστρεψαν στην Τουρκία μεταξύ 2016 και 2019. Όλα αυτά, παρά τη συνδρομή της Frontex και της Ευρωπαϊκής  Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο EASO.

Καθώς ανέφερε προσφάτως, ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ, η Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας για το μεταναστευτικό “είναι δέσμευση κοινής εμπιστοσύνης” και παραμένει σε ισχύ, προσθέτοντας ότι “πρέπει να συνεχίσει να εφαρμόζεται και πρέπει να είναι το πλαίσιο-κλειδί για τη συνεργασία και τη μετανάστευση“.

Είναι αξιοσημείωτο τέλος, ότι νέου συμφώνου προβλέπει απεριόριστη διάρκεια εφαρμογής με περίοδο εκκίνησης από την έναρξη ισχύος και στη συνέχεια με πλήρη εφαρμογή που εκτείνεται πέραν του 2027.

Ώρα συλλογικής ευθύνης & πολιτικής ωριμότητας:

Κατ΄αρχήν, εκ των πραγμάτων καθίσταται απαραίτητο η Λέσβος να διαθέτει δομή καταγραφής ταυτοποίησης εκτός κατοικημένης περιοχής και μετά από όσα βιώσαμε, είναι σκόπιμο να επιδειχθεί συλλογική ωριμότητα και ενότητα, άλλως η δομή αυτή απλά θα είναι στο Μαυροβούνι.

Ωστόσο, δεν είναι παρά η προσωπική μου άποψη ότι ο απροσδιόριστος αριθμός μεταναστευτικών ροών στα νησιά της Ελληνικής Μεθορίου, είναι πολιτική πράξη η ευθύνη της οποίας ανήκει στην Ελληνική Κυβέρνηση που χαράσει τη μεταναστευτική πολιτική της χώρας. Η αποδοχή του συμφώνου, σαφώς ευαρεστεί την Ε.Ε., πλην όμως διαφοροποιείται από τον προεκλογικό προγραμματικό της λόγο, αλλά κυρίως προσκρούει και σε σοβαρούς περιφερειακού λόγους Εθνικής Ασφάλειας και στις αρχές της νησιωτικότητας της χώρας μας. Κατά τα λοιπά, φαίνεται να αντιμετωπίζει με διαχειριστικούς όρους και άτολμη ενδοτικότητα, ένα μείζον διασυνοριακό Ευρωπαϊκό ζήτημα, χωρίς ουσιαστικό αντίλογο, υποθηκεύοντας το παρόν και το μέλλον των νησιών και διακινδυνεύοντας απρόβλεπτες περιπέτειες.

(πηγή:lesvosopen)