Καλωσορίζοντάς σας στη σημερινή εκδήλωση, μπορώ με ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση να πω ότι η Πρωτοβουλία των 5 Δημάρχων, υπήρξε καίρια και επιτυχημένη. Εισήγαγε νέα ήθη, αρχές, στοχεύσεις και πρακτικές στην Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Σε μια κρισιμότατη συγκυρία, και ενώ από τη χώρα έλειπε ο εθνικός σχεδιασμός για έξοδο από την κρίση, εμείς κάναμε αποφασιστικά βήματα :  για να αναστρέψουμε τις επιπτώσεις της κρίσης στις τοπικές κοινωνίες,  γυρνώντας ταυτοχρόνως οριστικά την πλάτη σε ξεπερασμένες πολιτικές πρακτικές και αντιλήψεις.

Αντιταχθήκαμε στον κομματισμό και το πελατειακό σύστημα. Στην κηδεμονία κράτους και κυβέρνησης. Επιδιώκοντας, ταυτόχρονα, το συνεχή διάλογο μαζί τους, σε ένα διαφορετικό ωστόσο πεδίο.

Αντιμέτωποι με πρωτοφανή προβλήματα στις  τοπικές κοινωνίες και με  περικοπές πόρων που δεν είχαν προηγούμενο, οι 5 δήμαρχοι ανταλλάξαμε εμπειρίες και καλές πρακτικές. Μοιραστήκαμε συγγένειες αλλά αναγνωρίσαμε και κρίσιμες, υπαρκτές διαφορές. Πήραμε σημαντικές νομοθετικές πρωτοβουλίες, με άμεσες επιπτώσεις για την ασφάλεια και ποιότητα ζωής των δημοτών. Ξεπερνώντας συχνά τα αυστηρά θεσμικά πλαίσια των αρμοδιοτήτων μας.

Αν κάτι έγινε σαφές τα τρία αυτά χρόνια, είναι ότι και υπάρχει ένας διαφορετικός τρόπος για να γίνονται τα πράγματα, και ότι πλέον πρέπει να γίνονται με καινούργια αντίληψη και νέο μοντέλο λειτουργίας. Εξίσου σαφές είναι, πως η κομματικοποίηση εγκλωβίζει, και αποτελεί οπισθοδρόμηση αδιέξοδη.

Όταν καθένας κάνει τη δουλειά του οι μεγάλες αλλαγές έρχονται από κάτω. Γι’ αυτό και η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να αποκτήσει τα μέσα, την αυτονομία και τις αρμοδιότητες για να κάνει σωστά και αποτελεσματικά τη δουλειά της.

Στην πραγματικότητα, και όπως έδειξε η πρώτη θητεία, ήρθε η ώρα να περάσουμε από τις αρμοδιότητες στην τοπική εξουσία!

Για την αναβάθμιση όμως του ρόλου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, πρέπει να γίνουν άμεσα, βασικές μεταρρυθμίσεις – σε συνταγματικό ή νομοθετικό επίπεδο.

Γιατί, φίλες και φίλοι, όπως διαπιστώσαμε όλοι, υπάρχουν πολλές θεσμικές αδυναμίες που και τους πολίτες απομακρύνουν από τη λήψη αποφάσεων για θέματα που τους επηρεάζουν άμεσα και εμάς εμποδίζουν τελικά να κάνουμε τη δουλειά μας.

Η δουλειά μας γίνεται εξ ανάγκης αποσπασματική. Διάφορα γραφειο­κρατικά εμπόδια εμποδίζουν την εκτέλεση των αποφάσεών μας. Ενώ, παράλληλα μας στερούν τους απαραίτητους πόρους.

Ορισμένα από τα ζητήματα αυτά μπορούν να διορθωθούν νομοθετικά, άλλα με συνταγματική αναθεώρηση.

Συγκεκριμένα.

Μιλώντας καταρχάς για τις αρμοδιότητες των δήμων και για την επιτακτική ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης των αρμοδιοτήτων αυτών.

Σύμφωνα με το Σύνταγμα, οι δήμοι έχουν το τεκμήριο αρμοδιότητας για τις τοπικές υποθέσεις. Η κεντρική εξουσία (βουλή – κυβέρνηση) διατηρεί τις κρατικές αρμοδιότητες (άμυνα, ασφάλεια, υγεία, παιδεία, οικονομία κ.λπ.), αλλά έχει τη δυνατότητα να μεταβιβάσει στους ΟΤΑ την άσκηση κάποιων από τις κρατικές αυτές αρμοδιότητες.

Οι αρμοδιότητες πρέπει να κατανέμονται μεταξύ της κεντρικής εξουσίας και της τοπικής αυτοδιοίκησης με βάση τις αρχές της εγγύτητας και της επικουρικότητας:

– η λήψη των αποφάσεων οφείλει, σε μια δημοκρατική διακυβέρνηση, να βρίσκεται στο κοντινότερο δυνατό προς τον πολίτη επίπεδο,

– και μόνο ζητήματα που δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται τοπικά θα πρέπει να ανατίθενται σε υψηλότερα επίπεδα εξουσίας (κράτος, Ευρωπαϊκή Ένωση)

Σε ένα περίπλοκο αστικό ιστό, τα ζητήματα που επηρεάζουν άμεσα τις ζωές των κατοίκων είναι πολλά και αλληλοσυμπλεκόμενα. Η ανάθεση και κατανομή αρμοδιοτήτων σε διάφορα επίπεδα εξουσίας, επειδή κάποιες από αυτές θεωρούνται τοπικές και κάποιες κρατικές, δημιουργεί σοβαρά λειτουργικά προβλήματα στην πόλη.

Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα:

α. Εποπτεία – Συντήρηση οδικού δικτύου: στην Αθήνα πάρα πολλές οδοί ανήκουν στο λεγόμενο κύριο οδικό δίκτυο, άρα είναι αρμοδιότητας του Υπουργείου Μεταφορών. Πώς να γίνει μια πεζοδρόμηση ή ένας ποδηλατόδρομος, όταν δεν μπορεί ο Δήμος να έχει το συνολικό ανασχεδιασμό του οδικού δικτύου;

β. Για να γίνει μια τροποποίηση του σχεδίου πόλεως, έστω και σημειακή, απαιτείται η υπογραφή του Υπουργού Περιβάλλοντος – και δεν έχουμε τη δυνατότητα ούτε για καθορισμό χρήσεων γης, πράγμα που στην Αθήνα έχει οδηγήσει σε υπερφόρτωση κάποιων περιοχών με καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος.

Εκτός αυτού, πώς μπορεί να ζητηθεί από ένα Δήμο να διαχειρισθεί την τοπική καθημερινότητα, όταν δεν έχει καμία αρμοδιότητα σε ζητήματα ασφαλείας; Όταν ακόμη και η Δημοτική Αστυνομία, το βασικό ελεγκτικό όργανο, αφαιρέθηκε από τους Δήμους;

Επίσης, ο αστικός ιστός είναι ενιαίος σε ορισμένα μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα. Συνεπώς, η μητροπολιτική οργάνωσή τους είναι απαραίτητη, επειδή πολλά θέματα -με πιο χαρακτηριστικά το οδικό δίκτυο και τα απορρίμματα- ρυθμίζονται πολύ καλύτερα στο μητροπολιτικό επίπεδο.

Να περάσουμε στην αυτοτέλεια.

Τι σημαίνει αυτοτέλεια; Να μπορούμε, ως Δήμοι, ως πραγματική τοπική αυτοδιοίκηση, να αποφασίζουμε και να υλοποιούμε τις αποφάσεις μας μόνοι μας, χωρίς να εξαρτόμαστε από την κεντρική εξουσία και τους μηχανισμούς της – είτε τυπικά/ νομικά, είτε ουσιαστικά.

Έχουμε όμως αυτοτέλεια; Η απάντηση είναι φυσικά-  Όχι.

Εξαρτιόμαστε από την κεντρική κυβέρνηση για το μεγαλύτερο μέρος των πόρων μας. Για να κάνουμε σχεδόν οτιδήποτε, χρειάζεται να το εγκρίνει σχεδόν πάντα ο Γενικός Γραμματέας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης (δηλαδή ο εκπρόσωπος του Κράτους) και, επιπλέον, το Ελεγκτικό Συνέδριο.

Για να λειτουργήσουμε σωστά, όμως, πρέπει να απαιτήσουμε πραγματική οικονομική αυτοτέλεια – η οποία βέβαια συναρτάται και με την αντίστοιχη ευθύνη.

Η οικονομική αυτοτέλεια μπορεί να επιτευχθεί εάν Δήμοι, οι οποίοι έχουν αποδεδειγμένα χρηστή διαχείριση των οικονομικών τους, απαλλαγούν από πολλές από τις γραφειοκρατικές δεσμεύσεις, που έχει φέρει η ανάγκη για δημοσιονομική προσαρμογή. Γιατί να ασχολείται το Οικονομικό Παρατηρητήριο με ένα Δήμο που έχει πλεόνασμα, που δεν δημιουργεί χρέη, που δεν δανείζεται, όσο εξακολουθεί να είναι συνετός με τη διαχείριση των χρημάτων των φορολογουμένων;

Γιατί ο ουσιαστικός έλεγχος (που χρειάζεται επιλεκτικά) να μετατρέπεται σε επαναλαμβανόμενη γραφειοκρατική διαδικασία, τιμωρώντας εντέλει τους Δήμους που σέβονται το δημόσιο χρήμα;

Φίλες και φίλοι,

Η ανταλλαγή εμπειριών και ο διάλογος και η συνεργασία που αναπτύξαμε στην Πρωτοβουλία των 5 δημάρχων σ’ ένα συμπέρασμα οδηγεί : ότι για καινούργιο και αποτελεσματικό μοντέλο λειτουργίας των δήμων είναι απαραίτητη η ορθολογική διαχείριση αρμοδιοτήτων και πόρων. Η νέα δημοτική περίοδος είναι ευκαιρία να αποτελέσει και μια νέα χρηματοδοτική περίοδο.

Και ταυτοχρόνως μια περίοδο με δομική αναδιάρθρωση του διοικητικού συστήματος των δήμων. Έτσι, ώστε οι δήμοι να μπορούν να παράγουν τις δημόσιες πολιτικές που ανταποκρίνονται στις ανάγκες και να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα προβλήματα των πολιτών. Προβλήματα που φυσικά σχετίζονται και με την τοπικότητα και συχνά διαφοροποιούνται.

Κάποτε οι Δήμοι είχαν έλεγχο σκοπιμότητας από το Νομάρχη. Ο έλεγχος αυτός έχει αντικατασταθεί με τον έλεγχο νομιμότητας, ο οποίος παρά τη ρητή πρόβλεψη του Καλλικράτη ασκείται ακόμα από ένα πολιτικό όργανο, τον Γενικό Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Ένα σωστό όμως σύστημα ελέγχου νομιμότητας δεν θα ήταν καθολικό: θα ξεκινούσε με δεδομένο το τεκμήριο νομιμότητας των διοικητικών πράξεων και θα λειτουργούσε μόνο κατόπιν καταγγελίας. Πρέπει επιτέλους να εφορμοσθεί για μια φορά αυτό που λέει ο νόμος. Να λειτουργήσει η Αυτοτελής Υπηρεσία Εποπτείας, στην οποία προΐσταται ανεξάρτητο πρόσωπο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι η θεσμική μεταρρύθμιση του «Καλλικράτη», παρά τα προβλήματα ή τις παραλείψεις της, θα μπορούσε να είχε αποτελέσει τομή για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Μια μεγάλη ευκαιρία αποκέντρωσης και χειραφέτησης, ενός νέου μοντέλου διακυβέρνησης. Ωστόσο, καθώς η μεγάλη οικονομική και δημοσιονομική κρίση – αν και όχι μόνον – δεν επέτρεψε την εφαρμογή και υλοποίηση της μεταρρύθμισης, το κενό και το ζητούμενο παραμένει.

Ακόμη περισσότερο, που στην Ευρώπη αλλά και διεθνώς μπαίνουμε σε μια νέα εποχή, στην οποία οι πόλεις, από παθητικοί αποδέκτες μιας κεντρικής πολιτικής, με τις επιπτώσεις της οποίας καλούνται να τα βγάλουν πέρα,  γίνονται πλέον διαμορφωτές της πολιτικής και αναπτυξιακής ατζέντας.

Το μέλλον της Ευρώπης περνά μέσα από τις πόλεις! Αλλά από τις λεγόμενες «έξυπνες πόλεις». Τις πόλεις που αναζητούν καινοτόμες λύσεις για τη διαχείριση της καθημερινότητας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Τις πόλεις που αναγάγουν σε ευκαιρίες ανάπτυξης τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους αλλά και τις νέες παραγωγικές δραστηριότητες.

Για έναν αναβαθμισμένο ρόλο και τοπική εξουσία χρειαζόμαστε και νέα αντιπροσώπευση. Χρειαζόμαστε μια νέα ΚΕΔΕ με κριτήρια άλλου τύπου, μια ΚΕΔΕ όπου η ανάδειξη των εκλεκτόρων θα γίνεται με βάση κοινωνικά, αναπτυξιακά, γεωγραφικά ή τουριστικά χαρακτηριστικά. Εκλέκτορες χειραφετημένους από τα κόμματα, που θα συνομιλούν σε μια νέα, διαφορετική βάση και με τα κόμματα και φυσικά και με την κεντρική κυβέρνηση. Έτσι θα έχουμε τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίσουμε τις σχέσεις των Δήμων με την πολιτεία, τους επιχειρηματίες, τον ιδιωτικό αλλά και δημόσιο φορέα.

Φίλες και φίλοι.

Η Πρωτοβουλία των 5 δεν είναι ένα κλειστό κλαμπ. Αντιθέτως. Είναι οι δήμοι που κατεξοχήν στάθηκαν σε αυτή δυσκολότατη περίοδο δίπλα στους δημότες που είχαν ανάγκη. Οι δήμοι που κράτησαν τις πόλεις όρθιες.

Οι δήμοι που σχεδιάζουν ευρηματικές στρατηγικές για την ανάκαμψη της τοπικής οικονομίας και την αντιμετώπιση της ανεργίας. Οι δήμοι που ακολούθησαν τη χρηστή διοίκηση και τη διαφάνεια.

Οι δήμαρχοι που μπορεί να είχαμε διαφορετική αφετηρία. Δεν προερχόμαστε από κόμματα, αλλά από τους πολίτες. Σε αυτούς λογοδοτούμε. Σε αυτούς απευθυνόμαστε και πάλι.

Ίσως να μην υλοποιήσαμε, αυτά τα τρία χρόνια, όλα όσα είχαμε αρχικά σχεδιάσει. Βέβαιο είναι ότι δώσαμε στην Κοινωνική Πολιτική τη μέγιστη προτεραιότητα. Αναζητήσαμε νέους τρόπους χρηματοδότησης και φέραμε για την Αθήνα ευρωπαϊκούς πόρους.

Εξορθολογίσαμε τη διοίκηση, υπερασπιστήκαμε τη διαφάνεια. Φέραμε το δήμο δίπλα στους δημότες.

Ανταλλάξαμε εμπειρίες με ευρωπαϊκούς δήμους και αξιοποιήσαμε καλές πρακτικές.

Αντιταχθήκαμε έμπρακτα στο ρατσισμό, τον εξτρεμισμό και κάθε είδους βία. Στην πόλωση ή τον λαϊκισμό.

Συνεργαστήκαμε και συμφωνή­σαμε τι δήμους θέλουμε τη νέα περίοδο. Και είμαστε έτοιμοι να διευρύνουμε τη συνεργασία με όποιον δήμο το θέλει.

Είναι πολλά αυτά που θα χαθούν για τους δημότες και τις πόλεις μας, αν η δημιουργική και δυναμική αυτή πορεία ανακοπεί.

Γιατί δεν είμαστε δήμαρχοι διαχειριστές, όπως ελέχθη. Οραματιστές είμαστε – με ρεαλισμό, σχεδιασμό και μια νέα αντίληψη διακυβέρνησης για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, που μπορεί να γίνει πράξη.

Γι’ αυτό και καλούμε τους πολίτες να μην αφήσουν το όραμα αυτό να χαθεί. Να μείνει στα μισά του δρόμου.

Ας προχωρήσουμε όλοι μαζί!