Ο γνωστός ιστορικός ερευνητής Στρατής Χαραλάμπους, μιλά στο «Ε» για το νέο του βιβλίο

«Μία αλυσίδα λαθών, μικρών και μεγάλων, μας οδήγησε στη Μικρασιατική τραγωδία»

Συνέντευξη στον ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΚΟΡΔΑ  – ΕΜΠΡΟΣ

Κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό από την Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών η μελέτη του γνωστού έγκριτου ερευνητή της τοπικής μας ιστορίας, αντιστρατήγου ε.α. Στρατή Χαραλάμπους με τον τίτλο «Μικρασιατική Εκστρατεία. Τα βήματα προς την καταστροφή». Το βιβλίο αποτελείται από 416 σελίδες, που επιμελήθηκαν ο καθηγητής και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αιγαίου Στρατής Αναγνώστου και ο γραφίστας Τάκης Βαλάκος. Προλογίζει ο ιστορικός και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκος Ανδρειώτης και στο οπισθόφυλλο έγραψαν ο Στρατής Αναγνώστου και ο Επίτιμος Αρχηγός του ΓΕΣ Στρατηγός ε.α. Φραγκούλης Φράγκος.

«Ο συγγραφέας στέκεται επιφυλακτικός σε κοινούς τόπους, κριτικά διακείμενος προς όλους τους πρωταγωνιστές, σκεπτικός σε “μύθους”, αντικειμενικός όπως οφείλει να είναι καθένας που καταπιάνεται με την ιστορία», γράφει ανάμεσα στα άλλα στον πρόλογό του ο Νίκος Ανδρειώτης.

Συζητάμε με τον Στρατή Χαραλάμπους μια σειρά θέματα που ερευνά στο βιβλίο του.

Πώς αποφασίσατε να γράψετε το παρόν βιβλίο και πόσο χρόνο κράτησε η έρευνα και η συγγραφή;
Το θέμα του Μικρασιατικού δράματος με απασχόλησε όταν ήμουν νεαρός ανθυπολοχαγός στη Σχολή Πυροβολικού και έκτοτε σε κάθε ευκαιρία μελετούσα τη σχετική αρθρογραφία και βιβλιογραφία. Όπως αναφέρω και στην εισαγωγή μου, στα τέλη της δεκαετίας του 90 βρέθηκα στο Αφιόν Καραχισάρ και μπροστά από το δημαρχείο αντίκρυσα ένα «κακόγουστο» άγαλμα, όπου ένας πελώριος τούρκος στρατιώτης με ανοιχτά τα χέρια του στέκεται πάνω από ένα «πεσμένο και ανήμπορο» Έλληνα στρατιώτη. Πέρα από τη συγκίνηση που αισθάνθηκα , αναρωτήθηκα πώς βρέθηκε ο Ελληνικός στρατός να μάχεται εκατοντάδες χιλιόμετρα από τις ακτές του Αιγαίου; Αποκλειστικά ασχολήθηκα με το θέμα την τελευταία δεκαπενταετία, μελετώντας ελληνικές και τούρκικες πηγές, αρχεία και σχεδόν όλη τη βιβλιογραφία των πρωταγωνιστών της εποχής πολιτικών , διπλωματών και στρατιωτικών. Παράλληλα προχωρούσα στη συγγραφή των κεφαλαίων του βιβλίου, που αποτέλεσαν και τα «βήματα», που μας οδήγησαν στην μεγαλύτερη καταστροφή του Ελληνικού Έθνους.

Σε σχέση με τις πολυάριθμες μελέτες για τη Μικρασιατική περιπέτεια που έχουν κυκλοφορήσει τι νέο προσκομίζει η δική σας έρευνα;

Η δική μου έρευνα προσπάθησε να «διασαφηνίσει» τους μύθους και τις «μισές αλήθειες» που κυριαρχούν στην ιστοριογραφία και των δύο Χωρών και έχουν σαν στόχο να ριχτεί το βάρος στον αντίπαλο, για να παρουσιαστεί σαν «ιστορικά σωστή» η επικρατούσα σε κάθε χώρα άποψη. Επιπρόσθετα προσπάθησα να αποφύγω να επιρρίψω το βάρος στην μία ή την άλλη πλευρά του Εθνικού διχασμού, αποδίδοντας τις ευθύνες εκεί που πράγματι ανήκουν και σε μέγεθος ανάλογα με το ρόλο και τη θέση που είχαν οι πρωταγωνιστές. Ανέλυσα με λεπτομέρεια τις ενέργειες των ξένων δυνάμεων και τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντά τους , στο λεγόμενο «Ανατολικό ζήτημα» δηλαδή στη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στη διανομή της «λείας» με «χωροφύλακα» τον Ελληνικό Στρατό.

Δώστε μας μία εικόνα της δομής του βιβλίου;
Περιλαμβάνει έξι κεφάλαια και 46 ενότητες . Ξεκινά από το 1913 με την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου και καταλήγει στην καταστροφή και στο βίαιο ξερίζωμα του Ελληνικού στοιχείου της Μικράς Ασίαςαπό τις κοιτίδες του, όπου μεγαλούργησε, πότε κυρίαρχο και πότε σκλαβωμένο. Είναι εμπλουτισμένο με σπάνιο φωτογραφικό υλικό και χάρτες που εκδόθηκαν στο Δορύλαιο (Εσκό Σεχίρ) το 1921 από το αρχείο του Στρατή Αναγνώστου. Ιδιαίτερη ιστορικής αξίας είναι το αρχειακό υλικό (στρατιωτικά έγγραφα, επιστολές , πίνακες κλπ), από το αρχείο του Στρατή Αναγνώστου. Για τη διευκόλυνση του αναγνώστη υπάρχει αναλυτικό χρονολόγιο και σύντομα βιογραφικά 118 προσώπων Ελλήνων και ξένων που έπαιξαν ρόλο στην Μικρασιατική περιπέτεια.

Η «διχόνοια η δολερή»…

Στο σημείωμά του για το βιβλίο σας ο Φραγκούλης Φράγκος, επίτιμος αρχηγός Γ.Ε.Σ, επισημαίνει τη «διχόνοια τη δολερή» ως καθοριστικό παράγοντα στην έκβαση της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Έχετε την ίδια άποψη;
Συμφωνώ απόλυτα, διότι ήταν τέτοιο το μίσος μεταξύ των αντιπάλων παρατάξεων που ρίζωσε στις ψυχές του Ελληνικού λαού και μόλυνε σαν «γάγγραινα» τις κρατικές υπηρεσίες, την εκκλησία και δυστυχώς και τον Ελληνικό στρατό. Η διχόνοια και το κομματικό συμφέρον δεν άφηναν τους υπεύθυνους πολιτειακούς, πολιτικούς και στρατιωτικούς παράγοντες να δούνε με ψύχραιμη μάτια τις εξελίξεις και να αξιολογήσουνε σωστά τις δυνατότητες της Χώρας (κοινωνικές-οικονομικές-στρατιωτικές). Σημαντικό επίσης ρόλο έπαιξε η εμπλοκή του στρατού και κυρίως του σώματος των Ελλήνων αξιωματικών στην πολιτική, με ευθύνη των πολιτικών κομμάτων και του Θρόνου. Στα επιτελεία και τις μονάδες της Στρατιάς Μικράς Ασίας , η αντιπαλότητα βενιζελικών και βασιλικών οδηγούσε σε λάθη και παραλείψεις, που τελικά επιδρούσαν στην όλη στρατιωτική προσπάθεια.
Οι ηγετικές μορφές των δύο παρατάξεων του Εθνικού Διχασμού δεν είχαν την ικανότητα και τη θέληση, στην προσπάθεια να επιβληθεί η μια στην άλλη με στόχο την εξουσία, να διαγνώσουν τη σκοπιμότητα των ενεργειών των Ξένων Δυνάμεων. Οι τελευταίες μας οδήγησαν στον πόλεμο μέσα από τον Εθνικό Διχασμό, ενώ αρχικά είχαν απορρίψει τη συμμετοχή της Χώρας μας, έχοντας άλλες προτεραιότητες ή εθνικούς στόχους που ερχόταν σε αντίθεση με τους δικούς μας. Θέλω όμως να προσθέσω ότι εκτός από τη διχόνοια, κυρίαρχο ρόλο στην Καταστροφή έπαιξε η λάθος αξιολόγηση των εθνικών στόχων, μετά τη λήξη του Μεγάλου Πολέμου και η εμπλοκή της Χώρας σε μια υπερπόντια εκστρατεία, που ήταν εκτός των δυνατοτήτων της την εποχή εκείνη, παρά τις προειδοποιήσεις των συμμαχικών στρατιωτικών παραγόντων.

Τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων

Οι Μεγάλες Δυνάμεις πόσο επηρέασαν την τελική έκβαση της Μικρασιατικής Εκστρατείας;

Αφιερώνω ιδιαίτερο κεφάλαιο για τις σχέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων με το κίνημα το ταξιάρχου Μουσταφά Κεμάλ και ξεχωριστό κεφάλαιο για τις σχέσεις με το καθεστώς που επικράτησε στην τσαρική Ρωσία με την επανάσταση του 1917. Είναι πασιφανές ότι χωρίς την στρατιωτική βοήθεια της τότε Ρωσίας, ήταν αδύνατον η επαναστατική κυβέρνηση της Άγκυρας να ανατρέψει το στρατιωτικό ισοζύγιο υπέρ της. Οι ξένες δυνάμεις είχαν και έχουν τα συμφέροντά τους και τους δικούς τους στόχους στην εξωτερική πολιτική. Το λάθος ανήκει στη δική μας πλευρά που δεν μπόρεσε να αξιολογήσεις σωστά ή δεν είχε την απαραίτητη πληροφόρηση για μια τέτοια αξιολόγηση. Από την υπογραφή της Συνθήκης Ανακωχής του Μούδρου τον Οκτώβριο του 1918, με την οποία ουσιαστικά στρατιωτικά και οικονομικά διαλύθηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, μέχρι και την Καταστροφή οι πρώην σύμμαχοί μας, αφενός δεν επέβλεψαν τον αφοπλισμό του τουρκικού στρατού και τη σωστή φύλαξη του οπλισμού σε αποθήκες και αφετέρου υποστήριζαν φραστικά μόνο τη Χώρα μας, ενώ ταυτόχρονα «είχαν επαφές» με την κυβέρνηση της Άγκυρας σε διάφορα επίπεδα και προετοιμάζονταν για την επόμενη μέρα. Παρακολουθούσαν τους «δυο μονομάχους να κτυπιούνται στην αρένα», για τα δικά τους συμφέροντα, δηλαδή την επιβολή στρατιωτικά από τη Χώρα μας της Συνθήκης των Σεβρών του 1920, που ουδέποτε επικύρωσαν και από την επομένη της υπογραφής της ζητούσαν την αναθεώρηση της. Μετά δε την αποτυχημένη προέλαση-επίθεση του στρατού μας στο Σαγγάριο απροκάλυπτα υπέγραψαν συμφωνίες με την κυβέρνηση της Άγκυρας και ανάμεναν την ελληνική κατάρρευση.

Αλυσίδα λαθών

Ποια θεωρείτε ως μεγαλύτερα λάθη, πολιτικά και στρατιωτικά, που εάν είχαν αποφευχθεί θα ήταν άλλη η έκβαση της εκστρατείας;
Η ερώτηση σας θεωρεί δεδομένη την εκστρατεία, ενώ όπως προανάφερα ήταν έξω από τις δυνατότητες της Χώρας μας . Λαμβάνοντας σαν δεδομένο την αποβίβαση του Ελληνικού στρατού στη Σμύρνη στις 15 Μαΐου, με μία προσωρινή και ασαφή εντολή του Ανώτατου Συμμαχικού Συμβουλίου, τα λάθη και οι παραλείψεις αναλύονται στα σχετικά κεφάλαια του βιβλίου. Για να είχε επιτυχή έκβαση η Μικρασιατική εκστρατεία έπρεπε ο Ελληνικός στρατός να προελάσει και να επιτεθεί, όταν οι δυνάμεις του Κεμάλ ήταν ανοργάνωτες. Δυστυχώς ο στρατός μας ακινητοποιήθηκε από του συμμάχους από τον Ιούνιου του 1919 μέχρι τον Ιούνιο του 1920 και έδωσε το δικαίωμα στο κίνημα του Κεμάλ να επικρατήσει, πρώτα πολιτικά έναντι της κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης , δεύτερον έναντι των διαφόρων τοπικών εξεγέρσεων και τρίτον να οργανώσει τον στρατό του και να του εμφυσήσει εθνικό φρόνημα, εκμεταλλευόμενο τον αντίκτυπο της ελληνικής απόβασης και τα λάθη κατά την επέκτασης της ελληνικής κατοχής στη Δυτική Μικρά Ασία.

Επιγραμματικά αναφέρω σαν σημαντικά λάθη και παραλείψεις, πέρα την επίδραση του Εθνικού διχασμού που προανάφερα: Τη διεξαγωγή των εκλογών στις 1/14 Νοε 1920 , την συνέχιση από την νέα κυβέρνηση της πολιτικής της προηγούμενης κυβέρνησης ενώ άλλα είχε υποσχεθεί προεκλογικά, την υποτίμηση του αντιπάλου κατά τη Διάσκεψη του Λονδίνου 21/2-12/3 1921 και τη συνέχιση των επιθετικών επιχειρήσεων, στις οποίες μας παρέσυρε η κυβέρνηση της Μ. Βρετανίας χωρίς ουσιαστική βοήθεια, η απόφαση του Πολεμικού Συμβουλίου της Κιουτάχειας για συνέχιση προς το Σαγγάριο, μια απόφαση που δεν την πίστευε η διοίκηση της Στρατιάς αλλά και δεν είχε το θάρρος να παραιτηθεί. Υπάκουσε στην κυβέρνηση Γούναρη, που φοβόταν το πολιτικό κόστος να λάβει την απόφαση σύμπτυξης στα όρια της Συνθήκης των Σεβρών και να διαπραγματευτεί με το Κεμάλ, που αντιμετώπιζε προβλήματα στη Βουλή. Δυστυχώς μια αλυσίδα λαθών μικρών και μεγάλων οδήγησε στην Καταστροφή και την εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης, χωρίς να ριχτεί ούτε μια τουφεκιά και βρέθηκε στη Λωζάνη, η νικήτρια Ελλάδα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ηττημένη και η Τουρκία από διαλυμένη και ηττημένη το 1918 στη πλευρά των νικητών. Στην εξωτερικές σχέσεις δεν υπάρχουν φιλίες παρά μόνο συμφέροντα, κάτι που είναι πάντα επίκαιρο, ιδιαίτερα τούτη την περίοδο, που η ευρύτερη περιοχή μας συνταράσσεται από πολέμους και συγκρούσεις και η γειτονική μας Τουρκία ονειρεύεται το «Οθωμανικό της Μεγαλείο».

Στρατής Χαραλάμπους, ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ, Τα βήματα πριν την καταστροφή, εκδ. Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών 2023