Το 593 π.X. ο νομοθέτης Σόλων προχώρησε σε μια από τις σημαντικότερες κοινωνικές και όχι μόνο μεταρρυθμίσεις που γνώρισε ποτέ η παγκόσμια ιστορία. Πρόκειται για την εφαρμογή της περίφημης σεισάχθειας.

Αυτή είχε ως αντικείμενο τη διαγραφή των υφισταμένων χρεών των πολιτών προς τους ιδιώτες και προς το δημόσιο, την κατάργηση της συνομολόγησης δανείου με εγγύηση το “σώμα” του δανειολήπτη-οφειλέτη και των μελών της οικογένειάς του, την απελευθέρωση των πολιτών που είχαν καταστεί δούλοι λόγω χρεών στην ίδια την Αθήνα και την επαναφορά στην πόλη όσων είχαν μεταπωληθεί στο εξωτερικό.

Παράλληλα, ο Σόλων εφάρμοσε πρόγραμμα αγροτικής μεταρρύθμισης, καθώς η γη ανήκε στα χέρια των αριστοκρατών που την εκμίσθωναν σε ακτήμονες για να την καλλιεργούν κρατώντας ως αντάλλαγμα το 1/6 της σοδειάς. Έτσι πρότεινε τα ακαλλιέργητα κτήματα να διανέμονται στους ακτήμονες, υποχρέωσε τους μεγαλογαιοκτήμονες να επιστρέψουν στους μικρογαιοκτήμονες τα χωράφια που τους είχαν πάρει ως υποθήκη για τα χρέη, ενώ όρισε ανώτατο όριο εδαφικής ιδιοκτησίας που θα μπορούσε να κατέχει κάθε πολίτης.

Σήμερα, 2600 χρόνια περίπου μετά, οι συνθήκες εξακολουθούν να είναι δύσκολες και βάναυσες για κάθε πολίτη. Την εποχή του Σόλωνα επικρατούσε άδικη και βάναυση αριστοκρατία, καθώς οι αριστοκρατικές φυλές ήταν σε συνεχή αντιπαλότητα με σκοπό την επιβολή των ξεχωριστών νόμων της κάθε φυλής. Σήμερα πάλι, οι αριστοκράτες της εποχής στο εσωτερικό της χώρας είναι οι πολιτικά και οικονομικά πανίσχυρες οικογένειες που διαδραματίζουν τον πιο σημαντικό ρόλο στα πολιτικά και οικονομικά δρώμενα της χώρας διοικώντας χρηματοπιστωτικούς, επιχειρηματικούς και οικονομικούς κολοσσούς σε βάρος της συντριπτικής πλειονότητας του λαού.

Αλλά και σε διεθνές επίπεδο, παρατηρούμε τις ισχυρές χώρες να προσπαθούν να επιβάλουν ολοένα και περισσότερο τις απαιτήσεις τους στις αδύναμες, ενώ υπάρχουν διεθνείς επιχειρήσεις που έχουν συγκεντρώσει πλούτο μεγαλύτερο από τον πλούτο πολλών κρατών μαζί. Την ίδια στιγμή διεθνείς χρηματοοικονομικοί οίκοι είναι σε θέση να καθορίζουν, με τις αξιολογήσεις και τις προβλέψεις τους, την πιστοληπτική ικανότητα και την οικονομική δυναμική μιας χώρας.  

Άλλωστε η οικονομική κρίση έχει διττό περιεχόμενο. Καταρχήν η κρίση είναι εξωτερική, δηλαδή αφορά τα χρέη της χώρας μας προς τους μακροχρόνια δανειστές της, στους οποίους αδυνατεί να καταβάλει τις ολοένα και αυξανόμενες οφειλές. Πέραν τούτου όμως η κρίση είναι και εσωτερική, καθώς αφορά τους χιλιάδες των πολιτών που είτε βρίσκονται στην ανεργία είτε καθίστανται καθημερινά αντικείμενα εργοδοτικής εκμετάλλευσης αδυνατώντας με αυτόν τον τρόπο να ανταποκριθούν στις βασικές τους οικονομικές υποχρεώσεις προς τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τους πιστωτές τους, αλλά και προς το κράτος, το οποίο συνέχεια επιβάλλει δυσβάσταχτους φόρους και τέλη.

Ίσως τελικά να μην απέχουμε τόσο πολύ ως προς τις συνθήκες διαβίωσης από την εποχή του Σόλωνα. Και τώρα, όπως και τότε, η κοινωνία βιώνει την αποθέωση της αυθαιρεσίας, της αδικίας, της ανομίας και της ηθικής έκπτωσης. Οι περισσότεροι πολίτες τότε ήταν χρεωμένοι σε πλούσιους γαιοκτήμονες, σε τοκογλύφους και ενεχυροδανειστές. Σήμερα οι πολίτες είναι χρεωμένοι σε πάσης φύσεως χρηματοπιστωτικούς και επενδυτικούς φορείς, σε παράγοντες της αγοράς αλλά και σε άλλα κράτη. Και όσοι εργάζονται, αμείβονται με ελάχιστα σε συνθήκες εργασίας τέτοιες που τους καθιστούν οιονεί αιχμάλωτους του εργοδότη, κυριολεκτικά δούλους. 

Κανείς βέβαια δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι θα πρέπει να ευελπιστούμε στην αντίστοιχη εφαρμογή ενός σολώνειου προγράμματος για να απαλλαχθούμε από την κρίση. Η κατάργηση των χρεών είναι αδύνατη στα πλαίσια της σημερινής διεθνοποιημένης οικονομίας. Επίσης τα κινήματα του τύπου «δεν πληρώνω» το μόνο που πετυχαίνουν είναι να διογκώνουν το δημόσιο έλλειμμα και να προετοιμάζουν την εφαρμογή νέων σκληρότερων μέτρων.

Ωστόσο, ο Σόλων ακόμα μας έδειξε έναν τρόπο που ακόμα και σήμερα θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε. Ο Σόλων τότε προτίμησε να αδικήσει τη μειοψηφία των πλούσιων εμπόρων κεφαλαιούχων ευνοώντας τη συντριπτική πλειονότητα των πολιτών της εποχής του. Έτσι και σήμερα, ίσως, η πιο ενδεδειγμένη λύση θα ήταν η βαριά φορολογία και τα τέλη να επιπέσουν μόνο σε όσους κατέχουν μεγάλη ακίνητη και κινητή περιουσία, που δηλώνουν μεγάλα εισοδήματα, που φοροδιαφεύγουν με υψηλά ποσά, που κατέχουν μετοχές μεγάλης αξίας και άλλα αξιόγραφα, που ανήκουν στους υψηλά αμειβόμενους του δημόσιου τομέα, που ανήκουν στους υψηλά εργαζόμενους των ΔΕΚΟ. Με αυτόν τον τρόπο οι κατέχοντες θα απολέσουν ένα τμήμα της περιουσίας του χωρίς όμως να κινδυνέψουν να φτωχύνουν, ενώ και οι φτωχοί θα μπορέσουν να συνεχίζουν να επιβιώνουν χωρίς να αγγίζουν τα όρια της καταστροφής.

Ενδεχομένως η παραπάνω πρόταση να ακούγεται ως ουτοπική. Πάντοτε όμως όλες οι λύσεις ενέχουν το στοιχείο της ουτοπίας. Το βασικό που χρειάζεται για να εφαρμοσθεί είναι το θάρρος, κυρίως πολιτικό, όπως αυτό που διέθετε τότε ο Σόλων. Θέλει θάρρος για να συγκρουστείς με κατεστημένες λογικές και πρακτικές και ιδίως όταν αυτές αφορούν τα πρόσωπα που συνδέονται με τον πλούτο. Ο Πλάτων υποστήριζε ότι ο καθένας πρέπει να φοβάται και τους πολύ πλούσιους και τους πολύ φτωχούς. Ας ελπίσουμε να μην βρεθούμε σύντομα στη δυσάρεστη θέση να διαπιστώσουμε το γιατί.

                                                                                           Νίκος Σεργκενλίδης    

                                                                                           Δικηγόρος